Podmioty postępowania nieprocesowego – czy je znasz?

Postępowanie nieprocesowe nie jest trybem domyślnym postępowania. Aby mogło wystąpić sprawy muszą dotyczyć kwestii wymienionych enumeratywnie w ustawie. Czy znasz podmioty postępowania nieprocesowego? W tym artykule przedstawimy je lepiej. Zapraszamy do lektury i zapoznania się z nimi.

Podmioty postępowania nieprocesowego

W postępowaniu nieprocesowym wymienia się takie podmioty jak: sąd, referendarz sądowy, uczestnicy postępowania, prokurator, organizacje społeczne, a także kurator. Jeżeli chodzi o uczestników postępowania, w tej grupie wskazuje się na: zainteresowanego, wnioskodawcę oraz uczestnika.

Warto wspomnieć, że zgodnie z art. 510 par. 1 k.p.c., zainteresowanym w sprawie jest każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania, może on wziąć udział w każdym stanie sprawy aż do zakończenia postępowania w drugiej instancji. Jeżeli weźmie udział, staje się uczestnikiem. Ponadto, na odmowę dopuszczenia do wzięcia udziału w sprawie przysługuje zażalenie.

Dodatkowo, zgodnie z art. 510 par. 2 k.p.c., jeżeli okaże się, że zainteresowany nie jest uczestnikiem, sąd wezwie go do udziału w sprawie. Przez wezwanie do wzięcia udziału w sprawie wezwany staje się uczestnikiem. W razie potrzeby wyznaczenia kuratora do zastępowania zainteresowanego, którego miejsce pobytu jest nieznane, jego wyznaczenie następuje z urzędu.

Uczestnik formalny i materialny – co oznacza?

W postępowaniu nieprocesowym znane są dwa rodzaje uczestników. To uczestnik materialny oraz uczestnik formalny. Za uczestnika materialnego uznaje się uczestnika, któremu prawo materialne daje tę pozycję. Jest nim np. rodzic. Jeżeli okaże się w postępowaniu cywilnym o ubezwłasnowolnienie, że np. ojciec wcale nie jest ojcem, to traci on przymiot uczestnictwa.

Uczestnik formalny to taki, którego uczestnictwo w postępowaniu jest uzasadnione prawem formalnym. Przepis szczególny nadaje przymiot uczestnika formalnego. Przykładem jest syndyk. Podmiot ten nie zawierał umów, ponieważ robił to upadły, a mimo to syndyk dochodzi roszczeń z tych umów, gdyż upadły utracił zarząd nad swym majątkiem wraz z ogłoszeniem upadłości.

Czytaj także: Skarga kasacyjna w postępowaniu cywilnym – czym jest?

Uzurpatorzy w postępowaniu nieprocesowym

Omawiając podmioty postępowania nieprocesowego trzeba zwrócić uwagę również na uzurpatorów. Uzurpator to podmiot, który przystąpi do postępowania w błędnym przekonaniu, że prawa, których postępowanie dotyczy mu przysługują. Dzieje się tak np. kiedy to on twierdzi, że jest spadkobiercą, a w rzeczywistości tak nie jest.

Błąd może pochodzić nie tylko ze strony takiego podmiotu, ale również sądu, który w mylnym przekonaniu o jego uprawnieniach, wezwie go do postępowania. Gdy jednak okaże się inaczej, to po prawomocnym orzeczeniu o oddaleniu wniosku, podmiot ten utraci przymiot uczestnika materialnego.

Zastępcy pośredni – kim są?

Na szczególną uwagę zasługuje grupa nazywana zastępcami pośrednimi. To specyficzna grupa podmiotów, które działają we własnym imieniu, ale na cudzy rachunek. Przykładami takich podmiotów są m.in. na podstawie art. 666 k.p.c. kurator spadku, a na podstawie art. 203 i 269 k.c. oraz 611-616 k.p.c. – zarządca nieruchomości.

Z kolei w postępowaniu egzekucyjnym zastępcami pośrednimi są zarządca zajętej nieruchomości, wykonawca testamentu, a także syndyk na mocy ustawy Prawo upadłościowe. Działania podejmują na zasadzie subrogacji, czyli legitymacji procesowej formalnej, nadzwyczajnej. Nazywa się ich uczestnikami formalnymi.

Podkreślenia wymaga fakt, że uczestnikami postępowania nie są reprezentanci podmiotów będących uczestnikami postępowania oraz ich pełnomocnicy. Wynika to z tego, że orzeczenie nie ma związku z ochroną ich praw, lecz z ochroną praw podmiotu, który reprezentują.

Skład sądu w postępowaniu nieprocesowym

Tak, jak wskazywaliśmy na początku, podmiotem występującym w postępowaniu nieprocesowym jest sąd. Skład sądu został ujęty w kolejnych przepisach k.p.c. Zasadą jest skład jednoosobowy sądu w postępowaniu nieprocesowym. Jednak i od tej zasady przewidziano wyjątku. W sprawach o ubezwłasnowolnienie orzeka 3 sędziów zawodowych. Z kolei w sprawach o przysposobienie, o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej sąd rozpoznaje w pierwszej instancji w składzie jednego sędziego i dwóch ławników.

W nieprocesie znajduje zastosowanie także art. 47 par. 4 k.p.c., który stanowi, że prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów zawodowych, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy.

Czytaj także: Naczelne zasady postępowania cywilnego