Finanse publiczne – czym są z punktu widzenia prawa?

Potocznie rzecz ujmując „finanse” to pojęcie utożsamiane z posiadanymi środkami pieniężnymi. Jak jednak rozumieć finanse publiczne w kontekście prawnym? Wyjaśniamy. Zapraszamy do lektury.

Finanse – wyjaśnienie pojęcia

Zacznijmy od tego, że finanse to rodzaj stosunków społecznych o charakterze ekonomicznym. Stosunki finansowe, czyli inaczej po prostu finanse, wyodrębnia się z całokształtu stosunków ekonomicznych, korzystając z kryterium ich związku z pieniędzmi. Warto tu zwrócić uwagę na zewnętrzne przejawy stosunków finansowych – jest to ruch pieniądza.

Dobrze lepiej przeanalizować sobie tę kwestię. Na ruch pieniądza składają się dochody (przychody) oraz wydatki, inaczej rozchody pieniężne, a także przepływ strumieni pieniężnych pomiędzy uczestnikami tych stosunków.

Zjawiska finansowe dotyczą więc ruchu pieniądza, gdzie pieniądz jest traktowany jako środek wymiany i środek płatniczy.

Różne rodzaje zjawisk finansowych

Przyjrzyjmy się teraz lepiej podziałowi zjawisk finansowych. Jednym z kryteriów są podmioty gromadzące i wydatkujące środki pieniężne. Zaliczyć można do nich: finanse państwa i samorządu terytorialnego, finanse przedsiębiorstw, finanse banków oraz innych instytucji finansowych, finanse rynków finansowych, a także finanse gospodarstw domowych.

Inna klasyfikacja – dzieląca zjawiska finansowe – to ich podział przedmiotowy, uwzględniający tytuł operacji pieniężnej. Uszczegóławia się wówczas, czy jest to przychód, czy wydatek pieniężny. Warto podkreślić, że rozróżnia się dwa rodzaje przychodów i wydatków.

Jeden z nich to przychody i wydatki rynkowe, kiedy to przepływ strumieni pieniężnych opiera się na mechanizmie rynkowym. Drugie rozwiązanie to przychody i wydatki nierynkowe – są to operacje transferowe dokonywane z pominięciem mechanizmu rynkowego. Cechuje je brak wzajemnych świadczeń pomiędzy stronami transakcji.

Warto mieć na uwadze, że finanse to narzędzie podziału PKB. Z tego powodu ich istnienie w gospodarce towarowo-pieniężnej to zjawisko obiektywne, w odróżnieniu do tworzenia mechanizmów i zasad ich podziału, uznawanych za wytwór ludzkiej świadomości i woli.

Finanse publiczne – czym się wyróżniają?

Omówione powyżej zjawiska i mechanizmy podziału finansowych to operacje finansowe. Gdy są one dokonywane przez podmioty publiczne, uznaje się je za finanse publiczne. Okazuje się więc, że finanse publiczne to zjawisko realizujące się z udziałem państwa, jednostek samorządu terytorialnego i innych jednostek sektora finansów publicznych.

Tworząc definicję finansów publicznych, trzeba wziąć pod uwagę, że to nie jest jedynie kategoria ekonomiczna, ale też prawna. Finanse publiczne to zespół instytucji prawnych – system prawny finansów publicznych, mechanizm gromadzenia i wydatkowania zasobów publicznych, czyli mechanizm zarządzania i realnie istniejący zasób pieniężny. Taki zasób jest w dalszej kolejności dzielony.

W kontekście finansów publicznych, warto zwrócić uwagę na takie elementy jak: tworzenie publicznych zasobów pieniężnych, ich istota w przepływie dla podziału PKB, świadomość oddziaływania na te procesy poprzez politykę finansową czy istnienie konkretnego systemu finansowego. Z prawnego punktu widzenia finanse publiczne to polityka finansowa, a także system urządzeń prawnych, który reguluje te stosunki.

Cechy finansów

Dobrze również pochylić się nad kwestią cech, jakimi charakteryzują się finanse. Przede wszystkim finanse mają charakter pieniężny i dwustronny. W tym układzie dochodzi do pobierania, czerpania, uzyskiwania dochodów i przychodów. Natomiast z drugiej strony do ich rozdysponowania na pokrycia różnych potrzeb – wówczas dokonuje się wydatków i rozchodów.

W tym kontekście warto jeszcze wspomnieć o takim pojęciu jak „publiczny zasób pieniężny”. Składają się na niego zasoby budżetu państwa, budżet jednostek samorządu terytorialnego, fundusze celowe, a także środki pieniężne, które pozostają w dyspozycji pozostałych jednostek sektora finansów publicznych, które funkcjonują w ramach gospodarki pozabudżetowej.

Warto podkreślić, że pomiędzy wskazanymi powyżej budżetami pojawiają się przepływy środków pieniężnych. Centralną pozycję zajmuje natomiast budżet państwa – zasila w formie subwencji ogólnej i dotacji celowych budżety jednostek samorządu terytorialnego i wspomaga w formie dotacji państwowe fundusze celowe. Dotyczy to zwłaszcza tych związanych z ubezpieczeniem społecznym i finansowaniem inwestycji jednostek sektora finansów publicznych.

Czytaj także: Użytkowanie w Kodeksie Cywilnym